Ekonomide ve ekonomi haberciliğinde 43 yıllık çarpıcı gelişim

Naki BAKIR

Türkiye’nin iktisat gazetesi DÜNYA’nın yayın hayatıyla örtüşen son 43 yılda Türkiye iktisadı rekorlar kırdı. Ulusal gelir 15,6 katlık artışla 1 trilyon doları aştı. Bu devirde ithalat 44,8 kat artışla 361,8 milyar dolara çıkarken, ihracat 87,2 katlık artışla 255,8 milyar dolara ulaştı. 1980’de yüzde 16 olan dış ticaret hacminin ulusal gelire oranı ise bugün yüzde 55,2’ye yükseldi.

Türk iktisat basınının “amiral gemisi” DÜNYA gazetesi, iktisat haberciliğinde 43 yılı geride bırakırken, bu periyoda hem Türkiye iktisadında hem de DÜNYA gazetesi öncülüğünde Türk iktisat basınındaki göz kamaştırıcı gelişim damgasını vurdu.

Türkiye, evvelki periyotta ithal ikamesi araçları olan kotaları, ithal yasakları ve yüksek gümrük duvarlarını uygulayan, büyük oranda kapalı bir iktisat pozisyonunda bulunuyordu. 1980 ve sonrası ise Türkiye ve dünya açısından kıymetli yapısal dönüşümlerin yaşandığı bir periyot oldu.

Tüm dünyada tesirini hissettiren “küreselleşme” olgusu tüm ülke ekonomilerini derinden etkiledi. Globalleşmenin ivme kazandığı bu süreçte ülke ekonomileri hudutlarını sermayeye açma istikametinde bir kadro liberal siyasetleri hayata geçirdi. 1980 sonrasında ekonomiler, dışa dönük endüstrileşme ve liberalleşme siyasetleriyle yönlendirilmeye başladı.

Türkiye’nin 24 Ocak kararlarıyla başlayan dışa açılma süreci ile ekonomik gelişimde sıçrama yapması öngörüldü. Endüstrileşme ve artacak ihracat gelirleri sayesinde, gelişmiş ülkelerin ekonomik gelişmişlik seviyelerine ulaşmak hedeflendi.

Ulusal iktisat basınının doğuşu

Dünya ve ülkedeki bu yeni trendinin Türk basınındaki izdüşümü DÜNYA Gazetesi ile kendini gösterdi. Yayın hayatına 1 Mart 1952’de başlamış olan DÜNYA’yı satın alan Nezih Demirkent, dünyadaki esaslı dönüşümü kavrayarak bir birincisi gerçekleştirdi.

Demirkent, o devirde ülkenin kökten değişen iktisat siyasetleri ile paralel akılcı bir dönüşümle Gazete’nin sonraki yayın hayatına “ekonomi gazetesi” olarak devam etmesini sağladı. 2 Mart 1981’de günlük iktisat gazetesi olarak yeni yayın hayatına başlayan DÜNYA Gazetesinin yeni çizgisi ve misyonu şu satırlarla duyuruldu: “DÜNYA, bugünden itibaren yeni bir biçimde ve yeni bir içerikle karşınızda…

Amacımız, haber dünyasında ekonomiyi siyasetle buluşturabilmek… Hem yurt içinde hem yurt dışında unsurumuz, günümüzün dünyasının süratli dinamiği içerisinde kendimizi daima yenilemek, her geçen gün daha âlâ, daha kapsamlı hizmetler sunmak. İnanıyoruz ki, savımızın gerçekliğini sözcüklerle değil, sunacağımız hizmetlerde göreceksiniz.”

Büyüyen iktisadın feneri oldu

DÜNYA Gazetesi bu kelamını tuttu ve o günden bu yana geçen 43 yılda, Türk iktisat basınının lokomotifi ve Türkiye iktisadında yaşanan esaslı dönüşüm ve gelişimin en yakın şahidi oldu. DÜNYA, Edirne’den Kars’a Türkiye’nin 81 vilayetinde faaliyet gösterdiği 43 yıllık iktisat haberciliği seyahatinde, yurt sathında süratle gelişen Türk iş dünyasının, ihracatçı bölümün, gerçek bölümün sesi, Anadolu’nun dünyaya açılan penceresi haline geldi.

DÜNYA Gazetesi, o günden bu yana kamu maliyesi, ulusal gelir, demografi ve toplumsal hayat, sanayi, madencilik, güç, tarım başta tüm bölümler, sosyo ekonomik yapının omurgası olan KOBİ’ler, bankacılık ve finans bölümü ve öteki alanları ile Türkiye iktisadına ait tüm gösterge ve gelişmeleri her gün büyük bir ihtimam ve gayret, objektif ve doyurucu bir içerikle iç ve dış kamuoyuna sunmaya devam ediyor.

Önceki yıllarda günlük gazetelerin pek önemsemediği iktisat haberciliği, Nezih Demirkent’in DÜNYA Gazetesini dönüştürmesinin akabinde 80’li yıllardan itibaren giderek büyük kıymet kazandı.

Ekonomi haberciliği süratle gelişirken, DÜNYA bu alanda öncülüğünü sürdürerek liderliğini korudu. DÜNYA Gazetesi, artık Türk iktisat basınındaki birikimini 44’üncü yıla taşıyor. 43 yılı geride bırakmanın haklı gururunu taşıyan DÜNYA, yeni sermaye yapılanması ile yeni ve büyük işlere imza atacak olmanın da heyecanını taşıyor.

Girişimci, yatırımcı ve tüketici kesitler başta iktisattaki tüm aktörlerin önünü görmesi, işlerini nizama koyabilmesi için gerçek bilgileri proaktif bir yaklaşımla vaktinde sunan DÜNYA, bundan sonra da birebir vizyon ve misyonla seyahatine devam etme kararlılığında…

43 yılda Türkiye ekonomisi

Türkiye iktisadının son 43 yıldaki gelişim ivmesi ile DÜNYA gazetesi ve onun öncülüğünde başlayıp gelişen Türk iktisat basınının yükseliş grafiği paralel bir seyir izledi. İktisat haberlerinin günlük hayatın vazgeçilmez bir kesimi, ekmek su üzere temel muhtaçlık haline geldiği bu sürecin sonunda, artık Türkiye iktisadının 43 yılda nereden nereye geldiğine makro ekonomik göstergelerle bakalım.

1980-2023 devrinde Türkiye nüfusu yüzde 92,1 artarak 44,4 milyondan 85,4 milyona yükseldi. Bu devirde iktisat için temel göstergelerin başında gelen gayri safi yurt içi hasılada (GSYH) dolar bazında 15,6 katlık bir büyüme yaşandı. 1980 yılında 67,5 milyar dolar olan GSYH’nin 2023 prestijiyle birinci sefer 1 trilyon doları aşarak 1 trilyon 118,6 milyar dolar oldu.

Nüfus artışının kat kat üzerindeki bir ulusal gelir artışı ile ülke beşerinin refah seviyesi de bu devirde değerli ölçüde yükseldi. 1980 yılında kişi başına ulusal gelir 1.518 dolar olmuştu. 2024-2026 Orta Vadeli Program’da (OVP) yer alan gerçekleşme iddialarına nazaran kişi başına GSYH, 2023 yılının tamamında 13.110 dolara yükseliyor. Bu da kişi başına ulusal gelirde 7,6 katlık bir artış manasına geliyor.

Dış ticarette rekor büyüme

Son 43 yılda en çarpıcı gelişme ise bilhassa ithal ikameci iktisattan dışa açık özgür piyasa iktisadına geçişle birlikte 1980’lerin ikinci yarısından itibaren dış ticaret alanında yaşandı. Bu devirde hem ithalat hem de ihracat rekor seviyede artarken, ihracattaki artış ithalatı ikiye katladı.

Yıllık ithalat fiyatı bu periyotta 44,8 katlık artışla 7,9 milyar dolardan 361,8 milyar dolara, yıllık ihracat ise 87,2 katlık bir artışla 2,9 milyar dolardan 255,8 milyar dolara yükseldi. Böylelikle dış ticaret açığı 20,2 katlık bir artışla 5 milyar dolardan 106 milyar dolara çıktı. 1980 yılında yüzde 36,7 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2023’te yüzde 70,7’ye yükseldi. Dış ticaret hacminin 1980’de yüzde 16 olan ulusal gelire oranı da 2023 prestijiyle yüzde 55,2’ye ulaştı.

Bu ortada ihracatın yapısı da büyük oranda değişti; 1980 yılında yüzde 56,8’le en büyük kısmını tarım eserleri oluştururken, 2023 prestijiyle sanayi eserlerinin hissesi yüzde 95’e ulaştı ve Türkiye temel olarak sanayi ihracatçısı bir ülke haline geldi. Gelinen basamakta dünya genelinde 200 dolayında ülkeye ihracat yapan Türkiye’nin dünya ticaretinden aldığı hisse da yükseldi. Lakin anılan devirde dışa açılma, artan turizm ve hizmet gelirlerine karşın Türkiye’nin cari süreçler açığını da süratle büyüttü.

1980’de 3,4 milyar dolar olan cari açık, bilhassa 2000’lerin ikinci yarısında itibaren süratli bir büyüme sürecine girdi. 2022’de 50 milyar dolara yaklaşan cari açık, 2023 prestijiyle 45,2 milyar dolar oldu. Lakin bu büyümeye karşın cari açığın 1980’de yüzde 5 olan ulusal gelire oranı ise 2023 itibariyle yüzde 4 seviyesinde oluştu. OVP’de cari açığın bu yılın tümünde 34,7 milyar dolarla ulusal gelirin yüzde 3,1’i seviyesine inmesi hedefleniyor.

Borçlar da büyüdü

Dış açılma ve süratli ekonomik büyüme, kamu ve özel kesim borçluluğunu da artırdı. 1980 yılında 15,7 milyar dolar olan ülke dış borcu, Eylül 2023 prestijiyle açıklanan en son dataya nazaran 482,6 milyar dolar oldu. Bunun 194,8 milyar doları kamuya, 45,7 milyar doları Merkez Bankası’na, 242,1 milyar dolarla en büyük kısmı ise özel bölüme ilişkin.

Merkezi idarenin 1980’de yok denecek seviyede bulunan iç borç stoku da Ocak 2024 prestijiyle 3,3 trilyon liraya ulaşmış bulunuyor ve dış borçlarla birlikte toplam borcu ise 7 trilyon liraya yaklaşıyor. Öte yandan yurt dışı yerleşiklerin Türkiye’deki direkt sermaye ve portföy yatırımları ile efektif ve mevduatları ve açtıkları krediler hasebiyle Türkiye’nin 2023 sonu prestijiyle toplam 612,1 milyar dolarlık bir dış yükümlülüğü bulunuyor.

Enflasyon hala sorun

1980’de 101,4 olan tüketici fiyatları (TÜFE) bazında enflasyon, izleyen periyotta düşüşe geçen, lakin kriz yılı 1994’te yüzde 106 ile rekor bir seviyeye yükselen enflasyon, 2000’li yıllarda sağlanan istikrarla yine düşüşe geçti ve 2004’te tek haneye indi, 2016’ya kadar olan devirde tek yıl (2008) hariç bu seviyede seyrederken enflasyon, 2017’ten itibaren tekrar yükselişe geçti. Bilhassa 2022’de yüzde 72,3’le rekor seviyeye ulaşan, 2023’te yüzde 64,8’e gerileyen enflasyon için OVP’de 2024’te yüzde 33 düşürülmesi maksadı yer alıyor.