Mısır mavisi: Binlerce yıl önce kaybolan renk, teknolojiyle yeniden oluşturuldu

Müzelerde sergilenen tozlu eski eserler yahut sokaklardaki yıkık kalıntılar, vakitle geçmişin canlılığını ve tazeliğini kaybetmiş üzere görünür. Lakin Antik Yunan heykelleri bir vakitler rengarenkti, Pompei canlı bir metropoldü ve Mısır’daki Giza Piramidi, güneşte parlayarak etrafına ışık saçarak dikkatleri üzerine çekiyordu. Mısır’daki duvar fotoğrafları, mücevherler ve öteki sanat yapıtları ise göz alıcı parlak mavi renkleriyle göz kamaştırıyordu.

Bu dikkat cazip parlak mavi, Mısır’da kullanılan ve bilinen en eski sentetik pigment olan “Mısır mavisi“ydi. Yaklaşık 5.000 yıl önce yapılan bu pigment, zamanla kaybolarak tarihsel bir sır haline geldi. Ancak, Washington Eyalet Üniversitesi, Smithsonian Enstitüsü ve Pittsburgh’daki Carnegie Tabiat Tarihi Müzesi’nden bir küme araştırmacı, Mısır mavisinin formülünü tekrar keşfetmeyi başardı.

Ekip, Mısır mavisinin tam bir tanımını oluşturmak yerine, pigmentin nasıl üretildiğini anlamak için 12 farklı varyasyon geliştirdi. Her bir tanım, antik sanatkarların bu pigmenti üretirken kullanmaları gereken teknolojik değişkenlere ışık tutarak eski sistemi anlamaya yönelik değerli bilgiler sağladı.

Mısır mavisinin üretimi, uzun bir müddettir tarihçiler ve bilim insanları için gizemli bir bahis olagelmişti. Pigmentin bileşenlerinin bakır kaynağı, kalsiyum karbonat, kuvars kumu ve bir alkali olduğu bilinse de, bu materyallerin hakikat oranları ve birleştirilme sistemleri, tarih boyunca bilinmeyenler ortasında yer aldı.

Ancak araştırma takımının çalışmalarında pigmentin, yalnızca tarihi değil, çağdaş dünyadaki potansiyel uygulamaları için de kıymetli bir keşif sunduğu ortaya çıktı. Pigment, görünür ışığı emerek, neredeyse kızılötesi dalga boyutlarında iki katı olarak geri yansıtma özelliğine sahip. Bu özellik, çağdaş dünyada güç verimliliği, biyomedikal tahliller, telekomünikasyon ve cürüm tespiti üzere birçok alanda kullanılması için büyük bir potansiyel taşıyor.

Washington Eyaleti Üniversitesi’nden John McCloy, “Başlangıçta bu, müzelerde sergilenmek üzere bazı materyaller üretmek amacıyla başladığımız eğlenceli bir projeydi” diyerek sürecin başlangıcını anlattı. Lakin pigmentin keşfi, bilimsel uygulamaların ötesinde çok daha geniş bir tesir alanına sahip olabileceğini gösteriyor.

Pigmenti yine yaratma süreci, grup için epey deneysel bir hale geldi. Gereçleri bir kazan içinde karıştırıp pişirerek başladılar. Bakır kaynağı olarak CuO, azurit ve malakit üzere farklı unsurlar kullandılar ve bazen Na2CO3 (sodyum karbonat) ekleyerek pigmentleri laboratuvar ortamında bir ortaya getirdiler. Akabinde bu pigmentleri, kimyasal bileşim, faz dağılımı ve mikroyapı açısından derinlemesine incelediler.

O kadar da mavi değilmiş

Sonuçlar ise epeyce şaşırtıcıydı. Mısır mavisinin aslında düşündüğümüz kadar mavi olmadığı anlaşıldı. Pigmentin “en mavi” hali, aslında yalnızca %50 oranında mavi bileşen içeriyordu. Geriye kalan bileşenler ise pigmentin rengini ve yapısını belirlemede çok da tesirli değildi. McCloy, her bir pigmentin farklı bileşenlerden oluştuğunu ve bu nedenle tam manasıyla bir örneklem oluşturmanın sıkıntı olduğunu belirtti ve “bu çalışma, modern bilimin antik Mısır eserlerindeki gizli hikayeleri nasıl ortaya çıkarabileceğini gösteriyor” diyerek araştırmanın tarihî değere işaret etti.