Paşinyan ‘soykırımı’ tartışmaya açmıştı: Ermenistan 24 Nisan’ı nasıl anacak?

Ermenistan 24 Nisan 1915 olaylarını bu yıl Başbakan Nikol Paşinyan’ın başlattığı “soykırım” tartışmalarının gölgesinde anacak.

Paşinyan, ülkenin “soykırım” stratejisinin değişmesi gerektiğini savunurken muhalefet bu yılki anma törenlerinin düşük seviyede olduğunu söylüyor, Paşinyan hükümetini “soykırımı” önemsiz göstermeye çalışmakla suçluyor.

Ermenilerle birlikte dünyada pekçok ülke her yıl 24 Nisan’da Osmanlı Devleti’nin son yıllarında yaşanan Ermeni ölümlerini “soykırım” olarak anıyor.

Türkiye ise Birinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan olayları kabul etmekle birlikte bunun “soykırım” olarak tanımlanamayacağını savunuyor.

1915 olaylarının farklı yorumlanması Ankara ve Erivan arasında da sorun olmaya devam ediyor.

Ancak Paşinyan’ın son aylarda “soykırımı” tartışmaya açması 110. yıl anma merasimlerini geçmişe oranla farklılaştırdı.

Paşinyan, Ocak ayında “Ermeni Soykırımı tarihini yeniden incelemeli, ne olduğunu, neden olduğunu, nasıl algıladığımızı ve kimin üzerinden algıladığımızı anlamalıyız” açıklamasını yaptı.

Mart ayında da Erivan’da bir grup Türk gazeteciye “Resmi tutumumuz, Ermeni Soykırımı’nın milletlerarası alanda tanınmasının bugün dış siyaset önceliklerimiz ortasında yer almadığıdır” açıklamasını yaptı.

Paşinyan’ın bu yorumları, milliyetçi kesimler başta olmak üzere ülkedeki muhaliflerden büyük tepki çekti.

Muhalafet partileri, Paşinyan’ı Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev’in siyasi ortağı olmakla suçladılar.

Paşinyan’ın tutumu anma merasimlerinin arifesinde de tartışma konusu olmaya devam etti.

Ermenistan Parlamentosu’nda 22 Nisan’da yaşanan fizikî hengame hususun ülkede yarattığı kutuplaştırmayı göstermesi açısından değerli oldu.

Muhalefet partilerinin soykırımının inkarını cürüm sayan bir yasa tasarısını sunması ve Paşinyan’ın liderliğindeki iktidarın bunu reddetmesi milletvekilleri arasında itişmelere neden oldu.

Anma törenleri ne seviyede yapılacak?

Siyasi tartışmalara rağmen 24 Nisan’ın 110. yılına ait anma merasimleri geçen haftadan itibaren başladı.

Ermenistan’da anma törenlerinin kalbi Tsitsernakaberd olarak bilinen “Ermeni Soykırımı Anma Kompleksi”.

Her sene ülkenin siyasi liderleri başta olmak üzere Ermenistan halkı büyük katılımla burada 1915 olaylarında yaşamını yitirenleri anıyor.

Bu seneki törenlere de geniş katılım bekleniyor.

Ancak resmi programın nasıl şekilleneceği öngörülemiyor.

23 Nisan itibariyle Başbakan Paşinyan’ın merasime gidip gitmeyeceği şimdi muhakkak değildi.

Ermenistan’ın muhalif Hraparak gazetesi Paşinyan’ın Tsitsernakaberd’a sadece kısa bir protokol ziyareti yapacağını yazdı.

Gazete, geçmiş yılların bilakis devletin üst düzeylerinde etkinlikler planlanmadığını, resmi haber sitelerinin de “sessiz” olduğunu aktardı.

Hraparak, Paşinyan hükümetini “soykırımı” değersiz göstermeye çalışmakla suçladı.

Uluslararası yankıları ne olacak?

Ermenistan’ın içindeki tartışmaların dünyadaki anma aktifliklerine nasıl yansıyacağı da merak konusu.

Ermenistan, bağımsız bir devlet olarak kurulduğu 1991 yılından bu yana 1915 olaylarının tüm dünyada “Ermeni soykırımı” olarak tanınması siyasetini takip etti.

1915 olaylarıyla ilgili en büyük milletlerarası tanıtma kampanyası, 100. yıl anma merasimleri sırasında yaşandı.

2023 itibariyle 34 ülke, 1915 olaylarını resmen “soykırım” olarak tanıyor.

Ancak Paşinyan, Mart ayında yaptığı açıklamalarda bu stratejiden geri adım atmanın sinyallerini verdi.

Paşinyan, uzaktaki bir ülkenin 1915 olaylarını soykırım olarak tanımasının Ermenistan devleti ve halkına güvenlik, refah ve barış getirmediğini söyledi ve ekledi:

“Bu tür kararlar alındığında ve o kararın getirdiği coşku ya da sevinç kaybolduğunda, bir sonraki anda şu soru ortaya çıkıyor: Bu karar bizim yakın çevremizle olan ilişkilerimiz açısından bize ne sağlıyor? Yakın çevremizde gerginlikler yaşadığımızda, bu gerginlikler ülkemizde, bölgemizde istikrar, barış vb. konulara ne ölçüde katkı sağlıyor?”

110. yıl anma merasimleri kapsamında memleketler arası seviyede geçmiş yıllara nazaran daha az teşebbüs olmasının bu tavrın bir yansıması olduğu yorumları yapılıyor.

Ankara’da da bu değişimin Türkiye ve Ermenistan arasında temasların arttığı bir dönemde yaşanması dikkat çekiyor.

Trump ‘soykırım’ diyecek mi?

Bununla birlikte birçok ülkenin, her yıl olduğu gibi bu yıl da 24 Nisan için mesaj yayınlaması bekleniyor.

Bunlar arasında en çok merak edilen ise ABD Başbaın Donald Trump’ın selefi Joe Biden’ın yaptığı üzere Beyaz Saray açıklamasında “soykırım” tarifini kullanıp kullanmayacağı.

Biden, 2021’de misyona geldikten sonra birinci 24 Nisan açıklamasında “soykırım” sözünü kullanmış ve bunu yapan ilk Amerikan Başkanı olmuştu.

Trump ise 2017-2021 yılları ortasında yaptığı birinci başkanlık devrinde kendinden evvelkiler üzere “Büyük Felaket” manasına gelen “Meds Yeghern” sözünü kullanmıştı.

Trump’ın bugün yapacağı açıklamada Biden’ın başlattığı süreci devam ettirip ettirmemesi Ankara- Washington bağları açısından da dikkat cazibeli olacak.

Türkiye ile münasebetleri nasıl tesirler?

Ermenistan anayasasının giriş kısmında atıfta bulunulan Bağımsızlık Bildirgesi’nin 11. maddesi, “Ermenistan Cumhuriyeti, Osmanlı Türkiyesi ve Batı Ermenistan’da yaşanan 1915 Soykırımının memleketler arası tanınması görevini destekler” tabirine yer veriyor.

Bu unsur, Ermenistan’da göreve gelen tüm yönetimlerin soykırımın tanınmasını resmi dış politika amaçlarından biri haline getirmesinin hukuki zeminini oluşturuyor.

Başbakan Paşinyan bu statükoyu değiştirme girişiminde bulunuyor.

2018’den bu yana başbakan olarak Ermenistan’ı yöneten Nikol Paşinyan, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı’nın kaybedilmesinden sonraki süreçte hem Azerbaycan hem de Türkiye ile olağanlaşmayı temel dış siyaset aracı olarak benimsedi.

Türkiye ve Ermenistan, 2021 yılında alakalarda “normalleşmeye” karar verdi.

Ankara’daki diplomatik kaynaklar, normalleşme sürecinin “önkoşulsuz” başladığını, Paşinyan’ın bu süreçte soykırım konusunu masaya getirmeyerek diyaloğun devam etmesini sağladığını anımsatıyor.

Paşinyan’ın Türkiye ile ilişkilere verdiği önemi memnuniyetle karşılayan diplomatik kaynaklara göre, Ermenistan Başbakanı’nın 1915 olayları konusundaki bu yaklaşımı da olağanlaşma sürecini destekliyor.

Ancak Ermenistan dış siyasetinde kalıcı bir değişiklik için anayasanın da değişmesi gerekiyor.

Ankara’da bu türlü bir adım atılmasının gelişmekte olan Türkiye-Ermenistan bağlarına ivme katacağı değerlendirmesi yapılıyor.