Tekerleğin icadına giden yol: 12 bin yıllık taşlar

İsrail’in kuzeyindeki Nahal Ein Gev II hafriyat alanında, ortasında delik bulunan 113 kireçtaşı ortaya çıkarıldı. 12 bin yıl öncesine tarihlenen bu taşların fonksiyonu uzun müddet çözülememişti. Fakat PLOS One mecmuasında yayımlanan araştırmada, bu taşların iplik eğirme sürecinde kullanılan “ağırşak” olarak bilinen aletler olabileceği belirtildi. Ağırşaklar, iplik eğirme sırasında kullanılan iğin altına yerleştirilerek yük sağlıyor.

Araştırmacılar, taşların üç boyutlu modellerini oluşturarak ayrıntılı bir tahlil gerçekleştirdi. Bu tahlil, taşların merkezinde delikler bulunduğunu ve bu deliklerin dönmeye dayalı bir fonksiyonu olabileceğini ortaya koydu. Başlangıçta boncuk ya da balıkçı yükü olabilecekleri düşünülen taşların, yük ve form özellikleri nedeniyle bu fonksiyonlara uygun olmadığı anlaşıldı.

Araştırmacılar, ağırşak teorisini test etmek için klâsik el sanatları uzmanı Yonit Kristal’a başvurdu. Kristal, 12 bin yıllık taşlardan birinin kopyasını kullanarak bunun iplik eğirmeyi kolaylaştırdığını gösterdi. Bu deney sayesinde taşların ağırşak olarak kullanıldığına dair güçlü ispatlar elde edildi.

Kudüs İbrani Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsü’nden araştırmanın ortak muharriri Talia Yashuv, “Delikli taşlar çoğunlukla doğal şekillerinde korunmuş, fakat biçim ve işlev açısından tekerleği andırıyor: dönen bir aksa bağlı, ortasında bir delik bulunan yuvarlak bir nesne,” diyerek, bu taşların dönmeye dayalı teknolojilerin erken bir örneğini oluşturabileceğini belirtti.

Araştırmaya nazaran, bu ağırşaklar, çömlekçi çarkı ve otomobil tekerleği üzere dönme prensibine dayalı teknolojilerin geliştirilmesine katkıda bulunmuş olabilir. Lakin bu teknolojinin çabucak yayılmadığı, emsal aletlerin 4 bin yıl boyunca kullanılmadığı, sonrasında ise yeniden tıpkı coğrafyada ortaya çıktığı kaydedildi.

Bu keşif, dönme hareketine dayalı araçların erken uygarlıkların gelişiminde oynadığı kritik rolü vurgularken, tekerleğin icadına giden yolda atılan birinci adımların 12 bin yıl öncesine uzandığını düşündürüyor.