Unuttuğumuz anılar davranışlarımızı yönlendirmeye devam ediyor

Hafıza, sadece hatırladığımız olaylardan ibaret değil. Beyinde “engram” olarak bilinen, hücreler ve ilişkilerle oluşan sinirsel izler, bir tecrübenin biyolojik temsili olarak kalabiliyor. Uzun müddettir, bir anı unutulduğunda ona ilişkin engramın da silindiği düşünülüyordu. Fakat farelerle yapılan çalışmalar, bu izlerin aslında beyinde kaldığını, yalnızca bilince erişilemediğini göstermişti.

Bu durumun insanlarda da geçerli olup olmadığını araştırmak için, İsviçre Bern Üniversitesi’nden Tom Willems ve grubu, 40 şahsa insan yüzleri ve objelerden (örneğin gitar ya da zımba) oluşan 96 imaj çifti gösterdi. Yaklaşık 30 dakika ve 24 saat sonra yapılan testlerde, iştirakçilere daha evvel gördükleri görsellerin eşleşip eşleşmediği soruldu.

Katılımcılar üç seçenek sundu: Hatırladıklarını söylediler, emin olmadıklarını belirttiler ya da büsbütün iddiada bulunduklarını tabir ettiler. Hatırladığını belirten şahıslar, eşleşmeleri yüzde 87 doğrulukla bildi. Lakin hatırlamadığını söyleyenler bile hakikat iddiaları yüzde 50 oranında yaptı.

BİLİNÇDIŞI SEVİYEDE HATIRLANIYOR OLABİLİR

Daha da ilginci, emin olmayanlar, 30 dakika sonra yüzde 57, 24 saat sonra yüzde 54 oranında hakikat karşılık verdiler. Bu oranlar bahta nazaran beklenenin biraz üstünde olduğundan, bu şahısların aslında bilinçdışı bir seviyede kimi bilgileri hatırladığı düşünülüyor.

Fonksiyonel MR taramaları, hakikat iddia yapan “unutmuş” iştirakçilerin beyinlerinde, hatırlayanlarla tıpkı halde hipokampüs bölgesinde aktivite görüldüğünü ortaya koydu. Bu da, unutulmuş üzere görünen anıların beyin içinde hâlâ mevcut olduğunu ve seçimleri etkilediğini gösteriyor.

24 saat sonraki testlerde, hatırladığını söyleyen bireylerin hipokampüs dışında, neokorteksin ön kısmında bulunan ön singulat girusta da engramlar bulundu. Bu da anıların hipokampüsten neokortekse taşınmasının, onların şuurlu olarak hatırlanmasıyla bağlı olduğunu düşündürüyor.

Cambridge Üniversitesi’nden Amy Milton, bu sonuçların “standart konsolidasyon teorisi”yle uyumlu olduğunu belirtiyor. Bu teoriye nazaran, anılar birinci olarak hipokampüste oluşur, akabinde uyku sırasında tekrar edilerek neokortekste uzun vadeli belleğe yerleştirilir.

Milton, bu çalışmanın temel bildirisini şöyle özetliyor:

“Bir anı, davranışlarımızı etkileyebilmek için illa bilinçli olarak hatırlanmaya ihtiyaç duymuyor.”

Bu durum, priming (önceden etki altına alma) olgusuna benzetiliyor:

Bilinçsizce karşılaştığımız bir söz ya da imaj, sonraki reaksiyonlarımızı farkında olmadan şekillendirebilir. Lakin Turk-Browne, priming’in beyindeki farklı bölgelerde ve daha kısa müddetli tesirlerle ortaya çıktığını hatırlatıyor.

Sonuç olarak, bu çalışma, belleğin sırf hatırladıklarımızdan ibaret olmadığını ve “unutulmuş” üzere görünen anıların aslında davranışlarımızı yönlendirmeye devam ettiğini bilimsel olarak destekliyor.